استفادۀ مناسب از تشویق و تنبیه در تربیت فرزندان

والدین برای هدایت رفتار فرزندان خود دو ابزار اصلی به نام تشویق و تنبیه دارند. در این شماره قصد داریم در مورد روش‌های صحیح و ناصحیح تشویق و تنبیه سخن بگوییم. چرا که معتقدیم استفادۀ صحیح از این ابزارها واقعا نیاز به مهارت و هنر دارد.

تحسین کلامی، وعدۀ تهیه وسیله مورد نیاز فرزند و… به عنوان شیوه‌های مرسوم تشویق از سوی والدین استفاده می‌شود و برای تصحیح رفتارهای نامناسب فرزندان از نصحیت کردن و روش‌های تنبیهی مانند سرزنش، با صدای بلند ملامت کردن، ناسزا گفتن، تنبیه جسمی و… استفاده می‌کنند. در واقع در به کارگیری تشویق و تنبیه ما معمولا از روش‌های تقلیدی و تکراری که از والدین خود یادگرفته‌ایم یا در اطرافیان خود دیده‌ایم استفاده می‌کنیم حال آن‌که تنبیه و تشویق اگر می‌خواهیم اثربخش باشد ضرورت دارد تا مطابق اصول آن انجام شود.

نادیده گرفتن اصول این دو شیوۀ تربیتی باعث می‌شود والدین در موارد بسیاری سرخورده و ناامید شوند. آن‌ها اغلب شکایت می‌کنند که اولاد این دوره و زمانه فرق کرده‌اند اما فراموش می‌کنند این والدین هستند که باید شیوه‌های رفتار صحیح با فرزندان را بیاموزند و در واقع آن زمان که بدانند چگونه مناسب با فرزندان، مقتدرانه تعامل داشته باشند تلاش‌هایشان به نتیجه خواهد رسید.

سه قانون مهم در فرزندپروری

1.رفتار خوب را پاداش دهید (و این کار را بلافاصله و مکرر انجام دهید).

اگر می‌خواهید تشویق اثر گذار باشد هر گاه رفتار خاص فرزند خود را پسندید بلافاصله باید تشویق کنید نه اینکه چند ساعت بعد یا چند روز بعد.

2. ناخواسته رفتار بد را پاداش ندهید.

گاهی ما به دلیل غافلگیر شدن از رفتار فرزند یا جالب بودن حرفی که زده است ناخواسته رفتار او را با خندیدن یا توجه زیاد و تعریف کردن آن برای اطرافیان تقویت می‌کنیم. 

3. برای برخی از رفتارهای بد تنبیه در نظر بگیرید (اما از تنبیه ملایم استفاده کنید).

همواره بهتر است تاکید ما بیشتر بر روی تشویق باشد اما ما گاهی مجبوریم از تنبیه هم استفاده کنیم. تنبیه به معنای آشنا کردن طفل با پیامد و نتیجه رفتار نامناسب است. تا دیگر رفتار نامناسب را تکرار نکند.

4. پدر و مادر با هم روش هماهنگ و یگانه‌ای را در تربیت فرزند در نظر بگیرند. هماهنگی والدین در تشویق و تنبیه با یکدیگر، قاطعیت داشتن و انجام آن پس از عمل از دیگر اصولی است که حتما باید رعایت شود.

 چند خطای رایج والدین در استفاده از اصول تشویق و تنبیه این موارد هست:

خطای 1: والدین از پاداش دادن رفتار خوب غفلت می‌کنند.

بعضی از والدین فقط به رفتارهای بد طفل حساس هستند و در مواقعی که او رفتار خوب و شایسته‌ای دارد از او غافل هستند ولی به محض اینکه او رفتار بدی انجام می‌دهد واکنش نشان می‌دهند. والدینی که این گونه هستند به احساس ارزشمند بودن فرزند صدمه می‌زنند.

خطای 2: والدین ناخواسته رفتار خوب را با تنبیه پاسخ می‌دهند.

گاهی اوقات زمانی که فرزند کار مناسبی انجام داده است مثلا یک کاردستی درست کرده است و نظر والدین را در مورد آن می‌خواهد ممکن است در آن لحظه والدین به دلیل خستگی، ناراحتی یا خشم نسبت به موضوعاتی که ارتباطی با طفل ندارد به او بی‌توجهی کنند یا حتی با پرخاشگری او را پس بزنند.

خطای 3: والدین ناخواسته رفتار بد را پاداش می‌دهند.

در مورد این موضوع صحبت شد، گاهی والدین با خنده، شوخی و یا توجه زیاد به رفتار نامناسب فرزند به رفتار او پاداش می‌دهند.

خطای 4: والدین از تنبیه کودک به دلیل رفتار بد غفلت می‌کنند(زمانی که تنبیه ضرورت دارد).

والدین به دلیل بی‌حوصلگی، مصروف بودن به کار و یا… گاهی ممکن است اگر کودک رفتار نامناسب داشته، بسیار بی‌توجه از کنارش بگذرند.

سخن آخر

بعضی والدین حاضر نیستند روش فکری خود را به نفع کودک تغییر دهند و تغییر رفتار برای آن‌ها کار بسیار دشوار می‌شود. مثلا بعضی از والدین وقتی به فرزندان خود در مورد رفتار مناسب و نامناسب به صورت کلامی توضیح می‌دهند انتظار دارند تا تمام عمر آن‌گونه رفتار کنند. بنابراین پس از مدتی به بی‌اثر بودن شیوه های تنبیهی و تشویقی خود پی‌می‌برند و به جای این که تلاش کنند روش خود را تغییر دهند فرزند خو‌د را مقصر می‌دانند و می‌گویند فرزندشان با بقیه فرق دارد. در صورتی که علت اصلی مشکل از عملکرد آن‌هاست.