مهارت تنظیم خشم(بخش اول): خشم چگونه بیدار می‌شود؟

نویسنده: مرضیه وفایی، روان شناس و درمانگر

خشم چگونه بیدار می‌شود؟

ما انسان‌ها مانند یک ماشین یا کامپیوتر نیستیم که پیوسته در حالتی ثابت و لایتغیر برنامه ریزی شده و در زمان معین عمل کنیم. ما  هر قدر هم که پیشرفت کرده و مدرن شده‌ایم، بسیار زیاد تحت تأثیر محیط اطراف خود، افراد یگر هستیم. یعنی وضعیت احساسی و خُلق ما تغییر می‌کند. خوشحال می‌شویم، گاهی غمگین هستیم و گاه به خشم می‌آییم.

در این مطلب تصمیم داریم از یکی از مهمترین احساس‌ها صحبت کنیم. همان هیجانی که بسیاری از اوقات مدیریتش ما یا دیگران را به دردسر می‌اندازد. وقتی بر ما تسلط پیدا کند گاه رفتارهایی از خود نشان می‌دهیم که مدتی بعد پشیمان و خجالت زده خواهیم بود چرا که در آن شرایط رفتارهایی انجام دادیم، حرف‌هایی زده‌ایم که نباید! نام این هیجان خشم است.

خشم احساسي است كه هر گاه در ما بیدار شود به صورت جسماني و هيجاني نشان داده مي‎شود. یک اصل و واقعیت مهم را در ابتدا باید بدانیم این است که خشم یک احساس طبیعی و حیاتی برای ما است، واكنش طبيعي ما نسبت به شرايطي است كه دچار ناكامي مي‎شویم، تهدید می‌شویم یا زمانی که فکر می‌کنیم منافع ما یا عزیزانمان در خطر افتاده است و یا مورد ظلم و آزار کسی قرار گرفته‌ایم. در این موقعیت‌ها جسم و روان تماما از ما می‌خواهد که از خود در برابر خطر دفاع کنیم و شرایط را دوباره امن کنیم. پس خشم آن قدرها که به نظر می‌رسد نباید بد باشد و بالعکس یک واکنش طبیعی ما برای حفظ بقا و حیات است. اين احساس مي‎تواند از يك احساس خفيف ناخوشايند شروع شده و تا يك احساس شديد عصبانيت را پیش رود.

با اينكه خشم احساسي طبيعي و ضروری است، ولي وقتي شدت آن خيلي زياد باشد، در موارد زيادي اتفاق بيفتد، و یا اگر روش ابراز خشم مناسب نباشد، مي‎تواند مشكل‎ساز شود. در این موقعیت‌ها خشم دیگر کارکرد سالم و مناسب خود را از دست می‌دهد یعنی به جای اینکه خشم در دست ما باشد ما و ارادۀ رفتاری‌مان به دست خشم می‌افتد. چگونه می‌توانیم خشم را به صورت بهینه و سازنده مدیریت کنیم؟

نخست بیایید باورهاي درست و نادرست در مورد خشم را بشناسیم.

نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم خشم را از وجود خود حذف کنیم، همان‌طور که توضیح داده شد خشم یک احساس طبیعی است. فقط باید بتوانیم آن را به روش درست، در زمان درست بروز دهیم. از طرفی نمی‌توانیم خشم را سرکوب کنیم و نباید هم این کار را انجام دهیم. چون اگر خشم‌ خود را به عنوان یک احساس واقعی نتوانیم به درستی نشان دهیم این خشم‌ها جمع می‌شوند و روزی در یک جای نامناسب به شکل شدیدتر نشان داده می‌شود.

در شماره‌های پیش چهار روش ارتباط را معرفی کردیم، روش پرخاشگرانه، انفعالی، انفعالی-پرخاشگر و روش جرأت ورزانه. از بین این چهارگروه فقط گروه جرأت‌ورز می‌تواند خشم خود را به درستی بروز دهد. افراد پرخاشگر به صورت مهارگسیخته خشم خود را نشان می‌دهند، گروه انفعالی خشم خود را می‌خورند و درون خود می‌ریزند. گروه سوم خشم خود را به روش‌های غیر مستقیم و آسیب زننده نشان می‌دهند.

ما تلاش می‌کنیم شما بیشتر در مورد این احساس و هیجان بدانید و مهارت مدیریت را تمرین کنید. علائم هشدار در مورد خشم چیست؟ چه مواقعی خشم بیدار شده است؟

افزايش ضربان قلب، افزايش فشار خون، گشاد شدن مردمك چشم، منقبض شدن عضلات، تغيير رنگ چهره، داغ شدن يا يخ كردن، بي‌حس شدن برخي قسمت هاي بدن، تغيير تنفس.

مورد ظلم واقع شدن، مسخره يا تحقير شدن، قرار گرفتن در معرض پرخاشگري از طرف ديگران و مانند این‌ها.

وقتی ما در شرایط خشم برانگیز قرار می‌گیریم سریعا آن اتفاق را ارزیابی می‌کنیم، اگر آن موقعیت برای ما معنای تهدید، تحقیر، یا از دست دادن و به خطر افتادن یک موضوع باارزش را بدهد، علایم و نشانه‌های خشم هم در بدن هم در فکر و ذهن‌ ما روشن می‌شود و در این مواقع است که هر فرد به روش خودش به موقعیت خشم برانگیز پاسخ می‌دهد. پس روش نشان دادن خشم متنوع است و بسیار به این ربط دارد چه کسی خشمگین شده است، چرا خشمگین شده است و چه چیزی او را به خشم آورده است؟ طرف مقابل او کیست؟

شما چطور؟ وقتی خشمگین می‌شوید با احساس خشم‌تان چه می‌کنید؟

موضوع مرتبط: چگونه خشم خود را مدیریت کنیم؟