مهارت و تواناییِ حل مشکلات در زندگی (بخش دوم)

نویسنده: طاهره وفایی، روان شناس و درمانگر

مهارت و تواناییِ حل مشکلات در زندگی (بخش دوم)

این گفته و عنوان کتاب کارل پوپرِ فیلسوف است «زندگی سراسر حل مسأله است». حقیقت این است که زندگی در دنیایی با قوانین عُرفی، اجتماعی و فرهنگیِ نه چندان عادلانه و کامل، گاه ما را با واقعیت‌هایی مواجه می‌کنند که چندان برایمان خوشایند نیست، ممکن است مورد بی احترامی و توهین قرار بگیریم، حق‌مان ضایع شود، دچار دوگانگی و سردرگمی شویم و یا با افراد مهم و باارزش زندگی‌مان درگیر برخی اختلافات و مشکلات شویم. پس چندان عجیب و غیرطبیعی نیست اگر ما با مسائل و مشکلاتی مواجه شویم، بلکه می‌توان گفت ما انسان‌ها از زمان تولد با مسائلی مواجه استیم که چه بخواهیم و چه نخواهیم باید از عهدۀ حل آن برآییم، که در این میان شیوۀ رفتارِ ما با آن مسأله مهم است. در مطلب قبل چهار روش ناکارآمد حل مسأله را معرفی کردیم: روش عجولانه و بدون فکر، وسواسی و کامل‌خواه، کاهلی کردن و تعویق انداختن و روش بی‌تفاوت.

در این مقاله، مراحلی مناسب‌تری را معرفی می‌کنیم. هرگاه با موضوع یا مسأله‌ای روبرو استید که نمی‌دانید چگونه رفتار کنید، پیشنهاد ما این است مراحلی که معرفی می‌شود را دنبال کنید.

آمادگی

اگر خسته یا عصبانی استید، کارهای دیگری دارید مثل آرام کردن و رسیدگی به فرزند یا در محل نامناسبی مثل یک جای شلوغ و ازدحام استید، زمان مناسبی برای حل مسأله نیست. باید مقدماتی ساده اما مهمی را فراهم کنید، مثلا صبر کنید خستگی‌تان برطرف شود، آرام‌تر شوید، مکانی ساکت و مناسبی را پیدا کنید، برای خود نوشیدنی گرم یا سردی را مطابق میل‌تان تهیه کنید سپس وارد مرحلۀ بعد می‌شویم.

• تعریف مسأله

خوب است قلم و کاغذی بردارید و بنویسید. مسأله و مشکل شما چیست؟ گاه مشکلات اصلی ما با مشکلات فَرعی یا فکرهای منفی و حدس‌هایمان مختلط می‌شود. گاهی اصلا متوجه نمی‌شویم مساله مهم و اصلی ما چیست و این ما را سردرگم می‌کند. آنچه به ذهن‌تان می‌رسد بنویسید. پس از آن سعی کنید اصل را از فرع جدا کنید. برای این کار، به هر فکر و مشکلی که به ذهنتان می‌آید نمره از یک تا ده بدهید. نمرۀ ده را مشکلی می‌گیرد که از همه مهمتر است. به این روش می‌توانید مسالۀ یا مسائل اصلی خود را پیدا کنید و در مورد آن بهتر چاره‌جویی کنید.

• بارش فکری

دربارۀ این روش شاید شنیده‌اید. روش بارش یا طوفان فکری، روشی است که به وسیلۀ آن به دنبال راه‌حل‌هایی خلاقانه، برای حل مسأله و مشکل‌ استیم. راه‌حل‌هایی را که بدون فکر به ذهن می‌رسد، خواه منطقی و اجرایی باشد، خواه حتا خنده‌دار، مسخره و بی معنا، همگی را در برگه‌ای سفید یادداشت می‌کنیم. در این مرحله می‌توانیم با افراد دیگری هم مشورت کنیم و راه‌حل‌های آن‌ها را هم یادداشت کنیم. به یاد داشته باشید ما در این مرحله در مورد فکرها و راه‌حل‌ها قضاوت نمی‌کنیم، فقط می‌خواهیم هیچ پاسخِ احتمالی را از نظر دور نگه نداریم و مرحله بعد به ارزیابی و انتخاب بپردازیم.

• ارزیابی گزینه‌ها و انتخاب بهترین راه‌حل

در این مرحله شروع به ارزیابی می‌کنیم، در مورد مزایا و معایب راه حل‌ها فکر می‌کنیم، دربارۀ میزان کاربردی بودن و منطقی بودن گزینه‌ها قضاوت می‌کنیم. می‌توانیم باز هم از روش نمره‌دادن از یک تا ده، استفاده کنیم، راه ‌حل‌های بهتر نمرۀ بالاتر و نامناسب‌ترها نمرۀ کمتری می‌گیرند. آن‌هایی که از نظر ما راه‌حل‌های چندان مناسبی نیستند و معایب‌شان از مزایاشان بیشتر است را خط می‌زنیم و در نهایت راه‌حل‌های مناسب و آن‌هایی که نمرۀ بالاتری گرفتند را انتخاب می‌کنیم.

• اجرا و بازبینی راه‌حل

این مرحله هم مرحلۀ مهمی است. ممکن است فکرهای منفی گریبان شما را بگیرد. مثلا بترسید و اصلا راه‌حل‌ها را اجرا نکنید. شاید شروع به سرزنش و عیب‌جویی از خود کنید و اصلا طرح‌های ذهنی خود را در عمل امتحان نکنید. با این افکار مبارزه کنید( لیستی از افکار منفی در چند شماره پیش آورده شد، بهتر است آن‌ها را مطالعه کنید تا نسبت به افکار بازدارنده و ناخودآگاه، سآگاه شوید).

در مرحلۀ اجرا و بازبینیِ ‌راه‌حل، وقت آن رسیده که گزینه‌هایی را که انتخاب کردیم را در عمل پیاده کنیم. ممکن است راه‌حلی در ذهن شما خوب بوده ولی وقتی انجام دادید با مشکلاتی مواجه شدید می‌توانید آن راه‌حل‌ها را بازبینی کنید یا حتا ممکن است راه‌حل‌های جدیدی به ذهن‌تان برسد، می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.