نوجوانی چه دوره‌ای است؟(بخش اول)

نویسنده: مرضیه وفایی، روان شناس و درمانگر

نوجوانی چه دوره‌ای است؟

تولد، نوزادی، کودکی و بعد نوجوانی… . این مراحلِ رشد یک فرزند در خانواده است. هر دوره از رشدِ فرزندان شرایط و مسائل خاص خودش را دارد که والدین حساس و آگاه در این زمینه حتما به دنبال کسب اطلاعات و افزایش آگاهی استند چرا که یک پدر و مادر آگاه می‌دانند اگر می‌خواهند نقش تربیتی موثر و مقتدرانه‌ای داشته باشند، دانستن این موضوع که در بدن و روان فرزند، چه اتفاقی در حال رخ دادن است به آن‌ها کمک می‌کند فرزند خود را بهتر درک کنند و از طرفی متناسب با سن فرزند، نیازهای او را پاسخگو باشند تا خانه و خانواده، همچنان مکانی امن و سالم برای رشد فرزند باشد.

دربارۀ دوران نوجوانی چه می‌دانید؟ آیا شما هم، نوجوانی را دورانی بحرانی و طوفانی می‌دانید؟ معمولا نوجوانی را دوران سرکشی، طغیان، دورانی پرآشوب می‌شناسد اما دیدگاه علمی در این باره چیست؟

شاید این عقیده و باور، بی‌ارتباط با دیدگاه ابتدایی روان‌شناسان نباشد، آن‌ها به دلیل تغییرات جسمانی و زیستی، یعنی بلوغ جسمی که در دوران نوجوانی روی می‌داد، نوجوانی را دوران پرآشوب و طغیانی می‌دانستند. اما پژوهش‌های جدید این تصور طوفانی و پر استرس بودن دوران نوجوانی را اغراق آمیز می‌دانند. در واقع میزان آشفتگی روان‌شناختی از کودکی تا نوجوانی ، فقط مقداری افزایش می‌یابد. بیایید با هم بیشتر در مورد این دوران بدانیم.

آگاهی اندک و یا عدم آگاهی کامل و صحیح از تغییرات جسمانی و جنسی، چه در دختران و چه در پسران، نوجوانان را گیج و سردرگم می‌کند و این مسأله پیامدهای منفی و زیان‌باری به دنبال خواهد داشت و ممکن است این اطلاعات را از منابع دیگری مثل همسالان به دست آورند که ممکن است اطلاعات ناقص و نادرستی داشته باشند. بنابراین پدر و مادر و معلمان وظیفه دارند اطلاعات کافی در خصوص تغییراتی که در دوران بلوغ در نوجوان اتفاق می افتد، کم کم و حتی یکی دوسال قبل از دوران بلوغ جسمی در اختیار فرزندان قرار دهند. توصیه می‌شود این اطلاعات از طریق والد هم‌جنس در اختیار فرزند قرار گیرد تا نوجوان راحت‌تر بتواند سوال‌ها و مسائلش را در میان بگذارد.

اینکه دوران نوجوانی از چه سنی آغاز می‌شود؟ اقتضائات این دوران چیست؟ نوجوانی را به سه دوره تقسیم می‌کنند:

اوایل نوجوانی: 14-11 سالگی: این دوران تغییرات جسمانی و بلوغ سریع و مشهود است.

اواسط نوجوانی: 16-14: تغییرات بلوغ اکنون تقریبا کامل شده‌اند.

اواخر نوجوانی: 18 -16: نوجوانان ظاهر کامل یک بزرگسالی را دارد و انتظار دارند نقش‌های بزرگسالی را بر عهده بگیرند.

بلوغ جسمانی و جنسی از جمله تغییراتی است که هنگام بلوغ اتفاق می‌افتد به طوری که در مدت چند سال، بدن کودک به بدن یک فرد بزرگسالِ کاملا رشد یافته تغییر می‌یابد.

بلوغ جسمی

یکی از اصطلاحاتی که در بلوغ نوجوانی استفاده می‌شود، جهش رشد است. جهش رشد یعنی تغییرات ناگهانی و چشمگیر جسمانی. دخترها معمولا دو سال زودتر از پسرها بالغ می‌شوند. اوج بروز جهش نموی در دختران حدود 13-12 سالگی و در پسران 14 سالگی می باشد. این به طور حتم تحت تأثیر وراثت، سلامت جسمانی، شرایط جغرافیایی، تغذیه، وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده است. رشد قد، افزایش وزن، رشدِ فک ، بینی ، گوش و لب در نوجوانان قبل از بخش بالایی سر به حد نهایی رشد خود می رسند.

با توجه به حساسیت طبیعی نوجوانان، نسبت به ظاهر و جذابیت بدنی‌شان، داشتن آگاهی از این تغییرات جسمی و ناهماهنگ مهم است. مثلا پاها زودتر از بالاتنه رشد می‌کند، اجزای صورت رشد ناهمانگی دارند که این مساله نوعی عدم تناسب و بدقوارگی را به وجود می‌آورد. نوجوانان باید بدانند این دوران را موقتی و گذار است.

بلوغ جنسی

رشد جنسی به تغییرات زیستی ابتدای دوره نوجوانی بلوغ گفته می‌شود و یکی از موارد مهم دوران نوجوانی است که خانواده ها باید به آن توجه کنند، بلوغ جنسی که همراه است با رشد و بلوغ اندام‌های جنسی و ترشح هورومن‌هایی که میل جنسی را بیدار می‌کند. در واقع تکامل جسمی و بدنی در دختران و پسران برای انجام قابلیت‌ها و کارکردهای یک انسان بزرگسال و بالغ از جمله، تولید مثل، فعالیت جنسی است. همچنین در دختران، اولین قاعدگی معمولا یک یا دو سال پس از رسیدن به جهش رشدی آغاز می‌شود. این پدیده مثل سایر ویژگی‌های بلوغ تحت تأثیر وراثت و محیط جغرافیای وحتی مسائل اجتماعی و محیط فرهنگی نیز است.

ادامه دارد…