درماندگی آموخته شده

نویسنده: فاطمه اعتمادی، فوق لیسانس روانشناسی عمومی

درماندگی آموخته شده زمانی رخ می دهد که فرد به طور مداوم با یک موقعیت منفی و غیرقابل کنترل مواجه می شود و در یک موقعیت خاص، حتی زمانی که قدرت تغییر شرایط خود را دارد، درمانده رفتار می کند. برای مثال، یک فرد سیگاری که بارها برای ترک تلاش کرده و با شکست مواجه شده است، ممکن است ناامید شود و به این باور برسد هر کاری انجام می دهد به او کمکی نمی کند، بنابراین، به طور کلی دست از تلاش برمی دارد. این فرد با این تصور که نمی تواند موقعیتش را کنترل کند، نسبت به آسیبی که در حال رخ دادن است، واکنش منفعلانه دارد.

فهرست محتوا

• تحقیق در مورد درماندگی آموخته شده
• رهایی از درماندگی آموخته شده

تحقیق در مورد درماندگی آموخته شده

این اصطلاح در سال 1967 توسط روانشناسان آمریکایی مارتین سلیگمن و استیون مایر مطرح شد. این دو روانشناس، در حال انجام تحقیقاتی بر روی رفتار حیوانات بودند که شامل وارد کردن شوک الکتریکی به سگ ها بود. وقتی سگ ها متوجه می شدند نمی‌توانند از شوک فرار کنند، هیچ تلاشی نمی کردند. در واقع، حتی زمانی که امکان جلوگیری از شوک، با پریدن از روی مانع هم فراهم شد، تلاش خود را متوقف کردند. روانشناسان متوجه شدند کمی رفتارشان متفاوت است و از آن زمان تایید کرده اند که درماندگی آموخته شده رخ می دهد. آنها این اصطلاح را برای توصیف حالت منفعل در مواجهه با شوک ارائه کردند. سلیگمن بعداً مفهوم خوش بینی آموخته شده را ارائه داد. در واقع، با توضیح دادن وقایع برای خودتان به شیوه ای سازنده و ایجاد یک گفتگوی درونی مثبت، شما می توانید بر چرخه درماندگی خود غلبه کنید. البته در حالی که ما باید مراقب خوش بینی بیش از حد باشیم، به نظر می رسد که خوش بینی منجر به سطوح بالاتر رضایت از زندگی، سلامتی بهتر و افزایش استقلال می شود.

 یکی از انتقادات وارده به تحقیقات درماندگی آموخته شده در محیط های آزمایشگاهی کنترل شده با حیواناتی مانند سگ و موش این است که ممکن است این نتایج در دنیای واقعی برای انسان تفسیر درستی نباشد. با این حال، پاسخ ساده به این سؤال چیست که «آیا انسان ها می توانند دچار درماندگی آموخته شده شوند؟» بله.

• چگونه یاد بگیرید که درمانده باشید؟

مطمئنا تلاش نکردن منجر به بی انگیزگی و ناتوانی می شود و این می تواند به تفکر همه یا هیچ منجر شود.

• هر کاری انجام می دهم، بی فایده است.  
• من همیشه یک بازنده ام
• درگیر خودگویی منفی می شوید، خود را پایین می آورید و هیچ ارزشی برای خود قائل نیستید.

این پدیده در بسیاری از گونه های جانوری و همچنین در انسان وجود دارد. در انسان، درماندگی آموخته شده با موارد زیر همراه است:

• افسردگی در بزرگسالان
• افسردگی و موفقیت کمتر در کودکان
• اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه

اگر درماندگی برای فرد رنج بی پایان به نظر برسد، این شخص هرگز کنترلی روی زندگی خود ندارد و با گذشت زمان، این حسِ از دست دادن کنترل بیشتر می شود. درمانده بودن باعث می شود، فرد همواره منتظر همدردی و توجه دیگران باشد در نتیجه قدرت خود را از دست می دهد.

غلبه بر درماندگی آموخته شده

درماندگی آموخته شده معمولاً به صورت فقدان عزت نفس، انگیزه پایین، فقدان پشتکار، اعتقاد به ناتوانی و در نهایت شکست، نشان داده می شود. درماندگی از تعمیم تجربیات قبلی ناشی می شود. می توان گفت این حالت بیشتر برای افرادی دیده می شود که مکرر حوادث آسیب زا مانند غفلت و سوء استفاده در دوران کودکی یا خشونت خانگی را تجربه کرده اند.

وقتی درمانده هستید، کنترلی بر زندگی خود ندارید. کارهای شما بیهوده است، هیچ چیز تغییر نخواهد کرد، پس چرا خود را به زحمت بیاندازید؟ در این طرز فکر، تغییر غیر ممکن به نظر می رسد.

با این حال، همیشه می توان کاری کرد و راهی وجود دارد. بهتر است در ذهن تان همه احتمالات را در نظر بگیرید.

• چگونه یاد بگیرم که کمتر درمانده باشم؟

اگر دهه‌ها است که به شیوه‌ای خاص زندگی می‌کنید، تغییر آن سخت خواهد بود، البته سخت، به معنای غیرممکن نیست. شما می توانید از سنین جوانی مستقل شدن را یاد بگیرید و با افزایش انعطاف پذیری و تاب آوری، عزت نفس و شفقت به خود، در برابر درماندگی آموخته شده مقابله کنید. درگیرشدن در فعالیت هایی که باعث خود کنترلی می شود نیز، می تواند ارزشمند باشد. به طور مثال: یک فرد مسن که در روند پیری احساس درماندگی می کند، می تواند ورزش های کوتاهی انجام دهد که باعث می شود حس کنترل بیشتری را روی خودش داشته باشد.

• آیا درمان روانشناختی می تواند به افراد درمانده کمک کند؟

در شرایطی که مغز شما می خواهد با تسلیم شدن شکست را بپذیرد، خبر خوب این است که این شرط حبس ابد نیست. علم روانشناسی، به ‌ویژه درمان شناختی رفتاری، می‌تواند برای کشف منشاء درماندگی آموخته شده و پرداختن به رفتارهای مربوط به آن مفید واقع شود. شرایط زمانی تغییر می کند که ویژگی های زمینه ای که باعث ایجاد آنها می شود تغییر کند.

کار با یک درمانگر ممکن است به شما کمک کند که پیش فرض های منفی شما اصلاح شود تا خود را فراموش نکنید و دچار ضعف روحی نشوید.

• نکته کلیدی

درمان شناختی-رفتاری می تواند به افراد کمک کند بر احساس شرم غلبه کنند و طرز فکر و نگرش خود را تغییر دهند.

از نکته‌های در پیش‌گفته شده می توان نتیجه گرفت، اگر مهارت های لازم از دوران کودکی به درستی به افراد آموزش داده شود. برای عملکرد در بزرگسالی دچار درماندگی آموخته شده نمی شوند. مثال خوبی از درماندگی اینست که اگر جز آن دسته از والدینی هستید که ساده ترین کارهای فرزندتان را انجام می دهید، پس به او اجازه رشد و استقلال نمی دهید و در نهایت، آنها انتظار دارند دیگران هر کاری را برای آنها انجام دهند.

 در یک معنا، این اقدامات نوعی درماندگی آموخته شده را در فرزندانتان به دنبال دارد. این کودکان همیشه درمانده هستند و در برخی شرایط احساس نا امیدی می کنند. آن‌ها بدون مهارت‌های لازم برای عملکرد در بزرگسالی بزرگ می‌شوند. پس، برای جلوگیری از درماندگی بهتر است، افراد از کودکی ملزم به انجام کارهای خانه شوند و هر کاری را برای فرزندانتان انجام ندهید. این مهم است که هر فردی به نوبه خود به رفاه خانواده نیز کمک کند. به قول سلیگمن، «ایمن سازی رفتاری وسیله ای آسان و موثر برای جلوگیری از درماندگی آموخته شده است.». لذا، هر چه بیشتر در مورد درماندگی آموخته شده بیاموزید، کمتر در دام آن گرفتار خواهید شد.

منابع:

Seligman, M. E. Learned Helplessness. Annual Review of Medicine. Vol. 23:407-412 (Volume publication date February 1972) . https://doi.org/10.1146/annurev.me.23.020172.002203.

Maier SF, Seligman ME. Learned helplessness at fifty: Insights from neuroscience. Psychol Rev. 2016;123(4):349-367. doi:10.1037/rev0000033.

Seligman, M. E., & Maier, S. F. (1967). Failure to escape traumatic shock. Journal of Experimental Psychology, 74(1), 1–9. https://doi.org/10.1037/h0024514.

Nolen-Hoeksema, S., Girgus, J. S., & Seligman, M. E. (1986). Learned helplessness in children: A longitudinal study of depression, achievement, and explanatory style. Journal of Personality and Social Psychology, 51(2), 435–442. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.2.435.

Miller, W.R., & Seligman, E.P. (1976). Learned helplessness, depression and the perception of reinforcement. Behavioral Research and Therapy. 14(1):7-17. https://doi.org/10.1016/0005-7967(76)90039-5.